Trovanje olovom predstavlja ozbiljan zdravstveni problem koji nastaje zbog unošenja ovog sivkastoplavog, mekanog metala u organizam. Olovo se u prirodi uglavnom nalazi u dvovalentnom obliku, a na zraku lako oksidira u olovni oksid, koji je i najveća opasnost po zdravlje. U čistom obliku rijetko se sreće, dok su najpoznatije rude Galenit, Cerusit i Anglezit. Preporučena maksimalna dozvoljena koncentracija olova u zraku (MDK) iznosi 0,15 mg/m³.
Izvori izloženosti olovu brojni su, a najčešće se trovanja javljaju u topionicama, livnicama i akumulatorskoj industriji. Olovo se koristi i u naftnoj industriji, gdje se spojevi poput olovnog tetraetila i tetrametila dodaju benzinu kao antidetonatori. Također, olovo se nalazi u proizvodnji elektroda, pri zavarivanju, u gumarskoj industriji, proizvodnji električnih kablova, zaštitnih boja i lakova, pesticida, eksploziva, olovnog stakla, keramičkih proizvoda, kao i u fotografiji, litografiji i štamparijama. Ovi procesi često rezultiraju oslobađanjem olovnih spojeva koji se mogu udahnuti ili unijeti u organizam drugim putem.
Glavni put ulaska olova u profesionalnim uslovima je respiratorni trakt, dok se kroz probavni sistem unosi putem hrane, vode i prljavih ruku. Apsorpcija preko kože moguća je samo kod spojeva poput tetraetil i tetrametil olova. Nakon ulaska u organizam, olovo se najvećim dijelom vezuje za eritrocite (oko 95%), zatim za albumine plazme i u manjoj mjeri za proteine niske molekulske mase.
Samo mali dio olova u joniziranom stanju odgovoran je za toksične efekte. Oko 90% ukupne količine olova u organizmu taloži se u kostima, pri čemu jedan dio ostaje trajno vezan (ireverzibilna frakcija), dok drugi može ponovno dospjeti u cirkulaciju pod utjecajem promjena pH, alkohola, traume ili djelovanja helata.
Manje količine olova nakupljaju se u mekim tkivima poput jetre, bubrega, pluća i slezene. Biološki poluživot olova u krvi iznosi oko 20 dana, dok u mekim tkivima i reverzibilnoj frakciji u kostima traje 30 do 40 dana, a u ireverzibilnoj frakciji i do 20 godina. Iz organizma se olovo izlučuje uglavnom putem bubrega (oko 76%), dok se manjim dijelom izlučuje putem probavnog sistema, žuči, znoja, mlijeka, kose, noktiju i zuba.
Toksično djelovanje olova prvenstveno se temelji na njegovoj interakciji s enzimima koji sadrže sulfhidrilne grupe, pri čemu nastaju merkaptidi, a enzimi gube funkciju. Trovanje olovom može izazvati niz poremećaja. Jedan od najčešćih je anemija, koja nastaje zbog inhibicije enzima koji učestvuju u sintezi hema, otežanog ugradivanja željeza u hem, hemolize eritrocita i poremećaja razgradnje ribozomalne RNK. Pojavljuju se i karakteristične bazofilne punktacije u eritrocitima.
Olovna encefalopatija javlja se kao posljedica oštećenja centralnog nervnog sistema, pri čemu dolazi do poremećaja funkcije neurona, smanjenja nivoa neurotransmitera poput acetilholina, dopamina i GABA-e, te promjena propusnosti membrana nervnih ćelija. Olovo može izazvati i motornu neuropatiju perifernog nervnog sistema, pri čemu dolazi do masivne aksonske degeneracije, naročito na gornjim ekstremitetima, s pojavom pareza i paraliza.
Trovanje olovom uzrokuje i spazam glatkih mišića krvnih sudova i crijeva, što dovodi do bledila, hipertenzije, olovnih kolika i smanjenja glomerulske filtracije. Dugotrajna izloženost dovodi do olovne nefropatije, koja se očituje hroničnom intersticijalnom fibrozom i oštećenjem malih krvnih sudova, najizraženije u proksimalnim bubrežnim tubulima. To dovodi do poremećaja reapsorpcije aminokiselina, glukoze i fosfata, poznatog kao Fanconijev sindrom, te do povećanja reapsorpcije mokraćne kiseline i pojave olovnog gihta. U teškim i dugotrajnim slučajevima razvija se hronični intersticijalni nefritis, često s ireverzibilnim posljedicama.
Jetra takođe može biti zahvaćena usljed inaktivacije enzima važnih za sintezu hema, oksidativnu fosforilaciju i detoksikaciju. Poremećaji u ovim procesima dovode do nakupljanja toksičnih metabolita i slobodnih radikala, što dodatno oštećuje hepatocite. U kostima se bilježe smanjena mineralizacija, porast aktivnosti osteoklasta, oštećenje mitohondrija i drugih enzimskih sistema. Kod kardiovaskularnog sistema akutna oštećenja nisu potpuno dokazana, ali hronična izloženost povećava rizik od hipertenzije i cerebrovaskularnog inzulta.
Trovanje olovom i dalje predstavlja ozbiljan javnozdravstveni problem, posebno u industrijskim sredinama i kod djece koja su znatno osjetljivija. Prevencija se zasniva na smanjenju izloženosti, upotrebi zaštitne opreme, redovnim medicinskim pregledima i kontroli radne sredine, dok se u slučajevima trovanja primjenjuju kelatori koji vežu olovo i omogućavaju njegovo izlučivanje iz organizma.
