Trovanje nadražljivcima gornjih disajnih puteva, posebno gasovitim hlorom, predstavlja ozbiljan zdravstveni rizik u brojnim industrijskim granama. Hlor je veoma reaktivan gas neugodnog, oštrog mirisa koji guši i nadražuje disajne puteve. U uslovima pritiska prelazi u žuto-zelenu tečnost. Prilikom isparavanja u kontaktu s vodenom parom stvara hlorovodoničnu i hipohlornu kiselinu, koje su snažno iritirajuće i korozivne. Glavni izvori trovanja hlorom nalaze se u industrijskim procesima kao što su proizvodnja hlora putem elektrolize kuhinjske soli i oksidacijom hlorovodonične kiseline, zatim u hemijskoj i farmaceutskoj industriji, tokom hlorisanja vode za piće, pri dezinfekciji zagađenih voda, u procesu izbijeljivanja u tekstilnoj i papirnoj industriji te u drvnoj industriji.
Hlor ulazi u organizam putem inhalacije, gdje u kontaktu s vlagom u disajnim putevima stvara hlorovodoničnu i hipohlorastu kiselinu. Te supstance izazivaju koagulacijsku nekrozu sluznica i tkiva, dok nascentni kiseonik koji se oslobađa djeluje kao snažan protoplazmatski otrov. U interakciji s proteinskim strukturama (posebno SH-grupama i disulfidnim vezama) dolazi do oštećenja ćelijskih funkcija, što dodatno doprinosi razvoju teške kliničke slike trovanja.
Toksično djelovanje hlora očituje se prvenstveno kroz iritaciju kože i sluzokože respiratornog sistema i očiju. Dolazi do oštećenja alveolokapilarne membrane, što izaziva istjecanje plazme i krvi u alveole i intersticij, rezultirajući toksičnim edemom pluća. Visoke koncentracije hlora mogu izazvati refleksni spazam larinksa i bronhija s paralizom disanja, kao i refleksno zaustavljanje rada srca. Također se javlja nadražaj simpatikusa, što uzrokuje vazokonstrikciju u perifernim krvnim sudovima uz istovremenu vazodilataciju u plućima.
Klinička slika varira ovisno o dozi i dužini izloženosti. U perakutnom trovanju simptomi se razvijaju naglo: javlja se kratak, grčevit izdisaj, laringospazam, prestanak disanja, cijanoza, nekontrolisani pokreti, gubitak svijesti, ubrzan puls i smrt. Teška akutna trovanja karakterišu se latentnom fazom u kojoj simptomi mogu biti blagi ili odsutni, uz povremeni kašalj s iskašljavanjem, dispnejom, tahikardijom, cijanozom, mučninom, povraćanjem i dijarejom. Nakon nekoliko sati dolazi do razvoja plućnog edema, sa učestalim, plitkim, nepravilnim disanjem, cijanozom, iritacijom očiju, kože i gornjih disajnih puteva.
U slučajevima srednje teškog trovanja javljaju se pečenje u očima, nosu i ždrijelu, bol iza grudne kosti, osjećaj gušenja i jake tjeskobe, spazmodični kašalj, opća slabost, glavobolja, bol u trbuhu, povraćanje, ubrzano i otežano disanje, kao i mogući razvoj edema pluća nakon nekoliko sati. Lako akutno trovanje dovodi do crvenila vežnjača i grla, osjećaja pritiska u grudima, dispneje, bronhitisa i blagog emfizema.
Kod hroničnog trovanja razvijaju se konjunktivitis, blefaritis, rinitis, faringitis, laringitis, hronični bronhitis, hlorne akne na koži, erozija zubne gleđi, poremećaji gastrointestinalnog trakta te opstruktivne smetnje u plućnoj funkciji, izazvane intersticijalnim edemom i bronhospazmom. Hronično trovanje najčešće pogađa radnike koji su dugoročno izloženi manjim količinama hlora, što vodi ka postepenom razvoju simptoma i komplikacija koje se često zanemaruju u početku.
Liječenje trovanja hlorom počinje momentalnim prekidom daljnje izloženosti, skidanjem kontaminirane odjeće, zagrijavanjem pacijenta, hospitalizacijom i osiguravanjem potpunog fizičkog mirovanja. Disajni putevi moraju biti hitno oslobođeni, a u težim slučajevima neophodno je započeti vještačko disanje. Davanje ovlaženog kiseonika treba uslijediti što je prije moguće, ali u manjim koncentracijama i bez pritiska. Medikamentozna terapija uključuje bronhodilatatore, diuretike, kortikosteroide, antibiotike i druge suportivne mjere, u skladu s težinom simptoma. U slučaju hroničnog trovanja, primjenjuje se simptomatska terapija uz stalno praćenje plućnih funkcija.
Radna sposobnost nakon trovanja varira. Kod lakših oblika akutnog trovanja privremena nesposobnost traje od 3 do 7 dana. U srednje teškim i teškim slučajevima, liječenje može potrajati i do dva mjeseca, nakon čega radnika treba privremeno udaljiti sa svih poslova gdje postoji rizik izlaganja hloru ili drugim nadražujućim gasovima i česticama. Tokom ovog perioda treba izbjegavati i teško fizičko naprezanje te rad u nepovoljnim klimatskim uslovima. U slučajevima izraženog hroničnog trovanja sa trajnim oštećenjima disajnog sistema, potrebno je trajno ukloniti radnika iz okruženja gdje postoji kontakt s hlorom, kao i drugim štetnim materijama. Također, u slučaju pojave kožnih oštećenja, potrebno je isključiti daljnji kontakt s hlorom. Fizičko opterećenje mora biti ograničeno i prilagođeno stepenu funkcionalnog oštećenja pluća.
Sve ove mjere zahtijevaju visok nivo opreza, kontinuiranu edukaciju radnika i primjenu zaštitne opreme. U industrijskim uslovima potrebno je osigurati preventivne mehanizme kontrole izlaganja, kvalitetnu ventilaciju, redovne ljekarske preglede i hitne protokole za slučajeve izloženosti. Samo sistematski i odgovoran pristup može spriječiti posljedice koje trovanje hlorom nosi za zdravlje pojedinca i sigurnost radne sredine.
