Sanitarno-higijensko uređenje radne sredine predstavlja ključni segment zaštite zdravlja radnika i pravilnog funkcionisanja privrednih objekata. Savremena izgradnja naselja podrazumijeva pažljivo planiranje lokacije privrednih objekata u okviru generalnog urbanističkog plana. Industrijska zona se smješta tako da dominantni vjetrovi ne duvaju od nje prema stambenim i rekreativnim zonama, već u suprotnom pravcu, čime se smanjuje rizik od zagađenja vazduha. Između industrijske i stambene zone formira se zaštitni pojas sa visokim drvećem, zelenim površinama i po mogućnosti akustičnim barijerama koje smanjuju buku i prašinu.
Industrijski objekti unutar zone raspoređuju se prema srodnosti proizvodnje, uz poštovanje pravila da nijedan objekat ne ugrožava kvalitet radne sredine ili proizvoda drugog postrojenja. Objekti visokog rizika, poput hemijskih postrojenja, termoelektrana i nuklearnih reaktora, grade se po posebnim strožijim propisima, dok se manji i manje agresivni pogoni mogu smjestiti i bliže stambenim zonama. Idealno zemljište za industrijski objekat je suho, ocjedito i osunčano, s dobrom saobraćajnom povezanošću i mogućnošću odvođenja otpadnih voda.
Projektovanje i izgradnja privrednog objekta prolazi kroz nekoliko faza, počevši od izrade investicionog i idejnog projekta, preko glavnog građevinskog projekta, do same izgradnje i tehničkog prijema objekta. U svim fazama vodi se računa o zaštiti životne i radne sredine, sigurnosti radnika i osiguravanju optimalnih uslova rada. Objekti se mogu graditi po pravolinijskom sistemu, gdje su zgrade odvojene najmanje dvostruko u odnosu na visinu susjedne zgrade, ili po blok sistemu, gdje se više zgrada povezuje u cjelinu pod jednim krovom. Fabrika treba da ima uređene unutrašnje saobraćajnice koje omogućavaju nesmetan transport i kretanje pješaka, kao i zelene površine za odmor i rekreaciju radnika. Poželjno je da ulazi i izlazi iz fabričkog kruga ne presijecaju javne puteve ili željezničke pruge, čime se smanjuje rizik od saobraćajnih nezgoda.
Svaka radna sredina mora imati obezbijeđeno snabdijevanje pitkom vodom. Vodovodna mreža služi za piće i sanitarne potrebe, a može biti priključena na gradski vodovod ili lokalni izvor. Za tehnološke potrebe i gašenje požara često se koristi tzv. tehnička voda, koja je ekonomičnija. Ako postoje dvije mreže za snabdijevanje vodom, moraju biti jasno odvojene i obilježene, kako ne bi došlo do upotrebe tehničke vode za piće. Slavine za pitku vodu postavljaju se tako da nijedno radno mjesto nije udaljeno više od 100 metara, a jedna slavina može opslužiti do 60 radnika.
Uklanjanje otpadnih materija vrši se kroz kanalizacionu mrežu. Sanitarne vode i kišnica mogu se direktno ispuštati u gradsku kanalizaciju, dok tehničke otpadne vode koje sadrže otrovne, agresivne, masne ili zapaljive materije moraju proći kroz sistem prečišćavanja i neutralizacije u posebnim taložnicima ili septičkim jamama prije ispuštanja. Ovaj postupak značajno smanjuje opasnost po životnu sredinu i radnike.
Radne prostorije moraju biti dimenzionisane tako da svaki radnik ima najmanje 2 m² slobodne površine poda i 10 m³ zapremine vazduha. Minimalna visina prostorije je 2,8 m, dok se u prostorijama sa aerozagađenjem ili oslobađanjem toplote preporučuje visina od 3 m. Mašine koje proizvode buku veću od 80 dB smještaju se u posebne prostorije, a prostori s visokom vlagom ili toplotom postavljaju se uz spoljne zidove. Podovi radnih prostorija moraju biti ravni, neklizavi, izrađeni od materijala koji se lako pere i održava, a u zonama rizika od požara od nezapaljivog materijala. Zidovi se po potrebi oblažu keramičkim pločicama ili premazuju masnom bojom do visine od 1,8 m radi lakšeg čišćenja.
Prirodna rasvjeta uvijek ima prednost, a odnos zastakljene površine i površine poda treba biti najmanje 1:8. Prozori na sunčanoj strani opremaju se žaluzinama ili zastorima. Zimi je obavezno grijanje prostorija u kojima radnici borave duže od dva sata, dok ventilacija može biti prirodna ili vještačka, ali mora osigurati konforne mikroklimatske uslove i svesti zagađenje na minimalni nivo.
U sklopu sanitarno-higijenskog uređenja značajnu ulogu imaju pomoćne prostorije. Garderobe se smještaju blizu ulaza i odvajaju po spolu, pri čemu ormarići za radnu i civilnu odjeću moraju biti odvojeni kod poslova gdje se radna odjeća jako prlja. Umivaonici i kupatila s toplom i hladnom vodom postavljaju se između garderobe i radnih prostora, a broj slavina i tuševa zavisi od vrste posla i broja radnika. Nužnici se raspoređuju tako da nisu udaljeni više od 100 metara od radnog mjesta, a u višespratnicama nalaze se na svakom spratu.
U većim preduzećima predviđaju se i dodatne prostorije: kuhinjski blok sa trpezarijom za ishranu radnika, prostorije za ličnu higijenu žena, sušionice za odjeću u vlažnim uslovima, prostorije za pušenje, kao i prostorije za povremeno zagrijavanje radnika koji rade na niskim temperaturama. Na ulazu u preduzeće obavezno se gradi zdravstvena stanica s ordinacijom, prostorijom za intervencije, čekaonicom i sanitarnim čvorom, što omogućava brzu medicinsku intervenciju u slučaju povrede ili naglog oboljenja.
Sve ove mjere doprinose stvaranju sigurne, zdrave i funkcionalne radne sredine. Sanitarno-higijensko uređenje ne samo da čuva zdravlje radnika i smanjuje broj profesionalnih oboljenja, već direktno utiče na produktivnost i kvalitet rada, jer radnici u dobro uređenim i sigurnim prostorima rade efikasnije, uz manji rizik od povreda i bolesti.
