Zakonska definicija profesionalne bolesti obuhvata određena oboljenja koja nastaju kao posljedica dugotrajnog i neposrednog uticaja procesa rada i uslova na radnom mjestu na kome osiguranik obavlja svoje poslove i zadatke. Iz ove definicije proizilazi da se radi o precizno određenim bolestima, da su one izazvane produženim djelovanjem štetnih faktora na radnom mjestu, te da postoji jasno određen odnos između vrste posla i nastanka oboljenja.
Takođe, bitan uslov je da je radno mjesto ono na osnovu kojeg je osiguranik i osiguran. U našoj zemlji pravilnikom je utvrđeno 56 profesionalnih bolesti, uz tačan spisak poslova pri kojima se one pojavljuju i definisane uslove pod kojima se smatraju profesionalnim. Da bi se neka bolest u zakonskom smislu smatrala profesionalnom, neophodno je ispuniti sve uslove iz liste profesionalnih bolesti, pri čemu je osnovni kriterijum postojanje jasne uzročno-posljedične veze između obavljanja posla i nastanka bolesti. Profesionalne bolesti, poslovi na kojima se javljaju i uslovi pod kojima se one priznaju utvrđuju ministar nadležan za penzijsko i invalidsko osiguranje i ministar zdravlja, na prijedlog fonda.
Prijavu profesionalne bolesti ispunjava zdravstvena ustanova koja je dijagnostikovala oboljenje. Postojanje profesionalne bolesti potvrđuju organi zdravstvenog i penzijskog i invalidskog osiguranja na osnovu Liste profesionalnih bolesti, Prijave profesionalne bolesti i medicinske dokumentacije. U tu svrhu koriste se ekspertize specijalizovanih ustanova, kao što su ZZZZR u Nišu ili Novom Sadu ili Institut za medicinu rada u Beogradu.
Medicinska definicija profesionalne bolesti navodi da se radi o patološkim stanjima koja nastaju u neposrednoj vezi s redovnim zanimanjem radnika. To su oboljenja izazvana štetnim faktorima sa radnog mjesta, odnosno djelovanjem fizičkih, hemijskih ili bioloških agenasa u radnoj sredini.
Pri utvrđivanju profesionalnih bolesti koriste se određeni kriterijumi. Kriterijumi uzročnosti zasnivaju se na statistički značajnoj povezanosti između izloženosti štetnom agensu i oštećenja zdravlja, zatim na vezi između intenziteta ekspozicije i težine poremećaja, na prisustvu viših koncentracija agenasa ili njihovih metabolita kod izloženih radnika, kao i na činjenici da se slični poremećaji mogu dokazati i u eksperimentima na životinjama.
Kriterijumi za morfološke i funkcionalne promjene podrazumijevaju sigurnu, vjerovatnu i moguću procjenu. Sigurni kriterijumi znače da je prisustvo jedne morfološke promjene na jednom organu ili sistemu dovoljno za utvrđivanje profesionalne bolesti. Vjerovatni kriterijumi ukazuju da je poremećaj vjerovatno posljedica profesionalnog štetnog faktora, ali da je za potvrdu bolesti potrebna promjena na još najmanje jednom organu ili sistemu. Mogući kriterijumi zahtijevaju postojanje promjena na najmanje tri organa ili sistema kako bi se bolest smatrala profesionalnom.
Trajanje bolesti i vrijeme ekspozicije imaju važnu ulogu u dijagnostici profesionalnih oboljenja. Dužina izloženosti štetnom faktoru utiče na težinu poremećaja zdravstvenog stanja, a za neke bolesti minimalno trajanje ekspozicije je precizirano u Listi profesionalnih bolesti. Takođe, vremensko trajanje poremećaja zdravlja može biti definisano za određene bolesti, naročito kada postoji mogućnost potpunog oporavka bez trajnih posljedica.
Profesionalne bolesti imaju veliki značaj u zaštiti zdravlja radnika i planiranju preventivnih mjera na radnom mjestu. Poznavanje uslova njihovog nastanka omogućava efikasnije sprovođenje zaštite na radu, smanjenje rizika od izlaganja štetnim faktorima i očuvanje radne sposobnosti zaposlenih. Istovremeno, tačna i pravovremena dijagnostika profesionalnih bolesti osigurava ostvarivanje prava radnika u okviru penzijskog i invalidskog osiguranja, kao i bolju organizaciju zdravstvene zaštite u industrijskim sredinama.
