Fizički rad (rad skeletnih mišića) je glavni uzrok fizičkog opterećenja radom. Pod fizičkim radom se podrazumijeva rad koji čovjek obavlja pri savlađivanju tereta i otpora. Razlikujemo dinamički i statički fizički rad.
I – Dinamički rad
Dinamički rad je rad u toku kojeg dolazi do promjene položaja kostiju za koju je mišić pripojen i koji se sa mehaničkog aspekta karakteriše promjenom položaja tijela u prostoru. Dinamički rad je izotonička kontrakcija, pri kojoj se dužina mišića mijenja a tonus ne. Kod dinamičkog rada rjeđa je pojava zamora jer stalna kontrakcija i dekontrakcija mišića djeluje kao pumpa koja ubrzava cirkulaciju krvi (omogućava dotok hranljivih materija i eliminaciju raspadnih produkata).
Na početku dinamičkog rada, zbog energetskih potreba, potrošnja kiseonika se naglo povećava, kao i srčani rad i posle nekoliko minuta dostiže nivo na kome se stabilno održava dok traje rad (steady state). Početni strmi uspon krive potrošnje kiseonika i srčane frekvencije uslovljen je nedovoljnim snabdijevanjem radnih mišića kiseonikom (krvlju). U tom trenutku nastaje kiseonički dug. Uspostavljanje stabilnog stanja označava da je sinergija plućne ventilacije i cirkulacije dovela do izjednačavanja zahtjeva radnih mišića za kiseonikom i do snabdijevanja njime. Po prestanku rada, kriva potrošnje kiseonika i srčane frekvencije postepeno se spušta na vrijednost u mirovanju. Za to vrijeme se vraća kiseonički dug.
II – Statički rad
Statički rad je rad mišića u kome nema premještanja u prostoru, pa se zove i statički napor jer je spoljašnji mehanički učinak jednak nuli. U toku statičkog rada troši se energija za zatezanje određenih mišićnih grupa, koje su neophodne da bi organizam održao određeni položaj u prostoru (dugo stajanje, dizanje alata, pridržavanje tereta …).
Statički rad predstavlja izometrijsku kontrakciju u toku koje dolazi do povećanja tonusa mišića. Karakteriše ga: manja energijska potrošnja u odnosu na dinamički rad ali brže dovodi do zamora i premora, zbog toga što u toku statičkog rada dolazi do povećanja tonusa mišića koji vrše kompresiju na krvne sudove, otežana cirkulacija, smanjuje dotok hranljivih materija (kiseonik, glukoza) i smanjuje odvod raspadnih produkata metabolizma (mlečna kiselina) pa se brže javlja zamor. Za vrijeme statičkog rada, zbog izometrijske kontrakcije mišića, potrošnja kiseonika je znatno manja od zahtjeva za kiseonikom, pri čemu se stvara veliki kiseonički dug.
Po prestanku rada, potrošnja kiseonika i dalje raste, zatim se vrlo sporo vraća na vrijednost u mirovanju. Srčana frekvenca nije linearna sa potrošnjom kiseonika kao u slučaju dinamičkog rada. Povećana potrošnja kiseonika po prestanku statičkog rada zove se Linhardov fenomen. U toku statičkog rada zbog izometrijske kontrakcije otežana je cirkulacija krvi što znači otežano je snabdijevanje aktivnih mišića kiseonikom kao i eliminacija mlečne kiseline i ugljendioksida iz aktivnih mišića pa se statički rad obavlja u anaerobnim uslovima što dovodi do stvaranja velikog kiseoničkog deficita pa je po prestanku rada za vraćanje kiseoničkog duga potreban veći utrošak kiseonika.
U praksi, radnici koji obavljaju dugotrajne ili ponavljajuće statičke zadatke (kao što su zavarivanje, montaža, ručni alat) često razvijaju mikrotraume mišićno-koštanog sistema. Bol u vratu, ramenima i donjem dijelu leđa povezan je s fiksnim položajima tijela, dok ponavljajući pokreti bez pauze doprinose sindromu prenaponskog sindroma i sindromu karpalnog tunela. Kombinacija vibracija, sile i nepravilnog držanja povećava rizik od kroničnih tegoba.
Kod dinamičkog rada, ravnoteža između intenziteta i učestalosti pokreta ključna je za sprječavanje izdržljivosti mišića. Intervali pauza i aktivnog opuštanja mišića, uz promjenu radnih položaja, smanjuju opterećenje i oksidativni stres mišićnog tkiva. Izbjegavanje naglih i visokointenzivnih pokreta bez pravilnog zagrijavanja također smanjuje rizik od povreda.
Optimalna organizacija rada uključuje ergonomiju radne stanice, prilagođavanje težine opterećenja fizičkoj snazi radnika te uvođenje rotacije poslova. Programi edukacija o pravilnoj posturi, periodična procjena mišićno-koštanog stanja i mjerenje oksidativnog stresa (npr. mjerenje nivoa mlečne kiseline) mogu poslodavcima pomoći u otkrivanju raniih znakova prenaprezanja.
Uz to, stil života radnika – adekvatna ishrana bogata antioksidansima, dovoljan san i hvat ritam oporavka između radnih smjena – igra značajnu ulogu u regeneraciji mišićnog tkiva i smanjenju kroničnog zamora.
